Türkiye, piyasaların kapalı olduğu bugüne Erdoğan’ın Çetinkaya’yı TCMB Başkanlığı görevinden aldığı haberiyle uyandı. Peki Erdoğan’ın attığı bu adım yasal mı?
BOLD – 1211 Sayılı TCMB Yasası, TCMB Başkanı’nın görevden alınma veya affolma şartlarını Madde 27 ve Madde 28’de şu şekilde düzenliyor:
Madde 27- Başkanlık görevi, özel bir kanuna dayanmadıkça Banka dışında teşrii, resmi veya özel herhangi bir görev ile birleşemez. Bundan başka Başkan, ticaretle uğraşamayacağı gibi, bankalar ve şirketlerde de hissedar olamaz. Hayır dernekleri ile amacı hayır, sosyal ve eğitim işlerine yönelmiş vakıflardaki görevler ve kâr amacı gütmeyen kooperatif ortaklığı bu hüküm dışındadır.
Madde 28- Başkan (Guvernör) ancak, 27’nci maddedeki yasakların gerçekleşmesi ve bu Kanunla kendisine verilen görevlerin devamlı surette ifasını imkansız kılacak durumların ortaya çıkması hallerinde, atanmasındaki usule göre görevinden af olunabilir.
Ancak cumhurbaşkanlığı hükümet sistemine geçildikten sonra bir cumhurbaşkanı kararnamesiyle cumhurbaşkanlığına TCMB guvernörlerini atama yetkisi tanınmıştı. Aynı zamanda çok sayıda üst düzey kamu yöneticisinin atanması ve görevden alınması yetkisi cumhurbaşkanlığına verilmişti.
Bu kararnamedeki 4. madde bugünkü görevden alınmanın yasal temelini oluşturuyor. O madde şöyle:
MADDE 4- (1) Bu Cumhurbaşkanlığı Kararnamesine ekli (I) sayılı cetvelde yer alanların görev süresi, atandıkları tarihte görevde bulunan Cumhurbaşkanının görev süresini geçemez. Cumhurbaşkanının görevi
sona erdiğinde, bunların görevi de sona erer. Ancak bunlar, yerlerine atama yapılıncaya kadar görevlerine
devam eder. Görev süreleri sona erenler, yeniden atanabilir. Bunlar, görev süreleri sona ermeden de Cumhurbaşkanınca görevden alınabilir.
Kararnamedeki ekli (I) sayılı cetveldeki görevler arasında TCMB Başkanlığı da sayılıyordu.
Buna karşılık bu cumhurbaşkanlığı kararnamesinin mevcut TCMB yasasının üstünde olamayacağına dair itirazlar da dillendiriliyor.
AKP döneminde TCMB Başkanlığı yapan ve şimdi İYİ Parti saflarında politika yapan eski TCMB Başkanı Durmuş Yılmaz, yukarıdaki iki yasa maddesini paylaştı ve şu tweet’i attı:
“Yukarıda belirtilen hususlar dışında, kendisi istifa etmediği sürece, Başkanın görevden alınması mümkün değildir. Bu güvence MB bağımsızlığının ayrılmaz bir parçasıdır. Uygulamadan da görüleceği üzere bu hususun yasada yazması gerekli koşuldur.”
Eski bir TCMB çalışanı olan ve Merkez Bankası hakkında yazdığı yazılar kamuoyunda dikkatle takip edilen eski Hürriyet gazetesi yazarı Uğur Gürses, Twitter’da konuyu şöyle değerlendirdi:
“Tahmin ettiğim gibi;seçim kaybeden Ankara maceracı yola hızla giriyor;Merkez Bankası başkanını görevden almanın amacı belli. Para basılsın, hızla faiz düşürülsün isteniyor. Ancak yasasında belirtilen sebepler yoksa Başkan görevden alınamaz. CB kararnamesi yasanın üzerinde değil.
Ekonomi politikasının siyasi sorumlusu Merkez Bankası başkanı değil. Görevden alınması gereken kişi Başkan değil, damat bakan.”
Mahfi Eğilmez:
“TCMB Başkanı, kurumsal hedeflere ulaşamadıkları gerekçesiyle görevinden alındı. Hedef yanlıştı. Maliye politikası, para politikası hedefinin tam tersi bir hedefe yönelmişti. Bu koşullar altında hedefin tutması zaten mümkün değildi.
Eski Fed uzmanı ve ekonomist Erkin Şahinöz:
“Kabine revizyonuna işaret ediyor
Şu koltuklara atama yapılırken ‘bizim mahalleden olması zorunlu değildir’ ilkesi uygulandığı gün ‘Türkiye hikayesi’ oluşur
Nepotizmden vazgeçip meritokrasiye sarılmak şart..
‘Kedinin rengi değil fareyi avlaması önemlidir’.”
Yeditepe Üniverisyesi’nden Prof. Dr. Veysel Ulusoy ise konuyu şu tweet’iyle yormumladı:
“Merkez Bankası başkan değişimi, faiz indirim kararı ile sonuçlanabilir.”
CHP Sözcüsü Faik Öztrak:
“Bunu da gördük. Bağımsız TCMB’nin Başkanı, Cumhurbaşkanı tarafından kurumsal hedeflere ulaşılamaması gerekçesiyle bir gece yarısı görevden alındı. Bunu yapanlar bizim ekonomi yönetimimize güvenin deme hakkını kaybetmiştir. TCMB Sarayın elinde tutsaktır NOKTA.”
Paraanaliz.com yazarı Atilla Yeşilada, para politikasını TCMB değil saray yapar iddiasında bulunmuştu. Bu görevden alma TCMB’nin bağımsız olmadığının altını çizerken, görevi boyunca hükümete destek veren Çetinkaya’nın da gerçek görevden alınma nedenine ışık tutmuyor.
Ekonomist Mustafa Sönmez ise Çetinkaya’nın görevden alınmadığını, istifa ettirildiğini iddia etti.
Kitaba uydurmak için MB Bşk Çetinkata’yı istifa ettirmişler, öyle deniyor.
Biz alamıyoruz sen paşa paşa istifa et, yerine Uysal arkadaşın geliyor:)) https://t.co/UAX1g3nIzD— Mustafa Sönmez (@mustfsnmz) July 6, 2019
Ancak cumhurbaşkanı imzasıyla Resmi Gazete’de bugün yayımlanan atama kararlarında, “görevden alınmıştır” ifadesi net olarak yer alıyor.
Sönmez öte yandan, Çetinkaya’nın istifası için gerekçe olarak gösterilen unsurların rejimin başarısızları olduğuna dikkati çekerek, istifa ettirilmesi gerekenin “rejim” olduğunu vurguladı.
TCMB bşk istifa ettirilmiş. Gerekçe enf da başarısızlık. Enf nun iki kaynağı,
1-çöken tarım, gıda arz eksikliği;
2-güven kaybıyla kaçan dış sermayedar ve dövizde tırmanışla maliyetlerin artması.
Bunlar, rejimin başarısızlıkları. İstifa ettirilmesi gereken rejim. TCMB ne yapsın?— Mustafa Sönmez (@mustfsnmz) July 6, 2019
“TÜRKİYE, MERKEZ BANKASI BAŞKANINI KOVDU”
Haber, uluslararası Bloomberg ajansında “Erdoğan faiz oranlarını (yüksek) tutması nedeniyle öfkesini çeken Merkez Bankası Başkanı’nı görevden aldı (Erdogan Ousts Central Bank Chief Who Drew Ire for Holding Rates) başlığıyla duyuruldu.
Reuters ajansı da haberi şu başlıkla gördü:
“Turkey fires central bank chief as policy differences deepen amid economic malaise…”
Yani, “Ekonomik sıkıntılar esnasında politika farklılıkları derinleşirken Türkiye merkez bankası başkanını kovdu”.
Haberin içinde ise “Resmi bir sebep gösterilmemekle birlikte, piyasalarda geçtiğimiz haftalarda Başkan Çetinkaya’nın faizleri indirmekte tereddütlü davrandığı için görevden alınabileceği konusunda söylentiler çıkmıştı” yorumu yapılıdı.