BOLD, Ege Adalarında sıkışıp kalan binlerce mülteciyi yerlerinde görüntüledi. Sadece 2 yıl içinde 139 çocuğun hayatını kaybettiği kamp ve ötesi….
BARBAROS KAYA
BOLD – İlk mülteci botu Yunan balıkçı kasabalarından biri olan Skala Sikamania kıyılarına çıktı. Midilli’nin en kuzeyindeki kasaba olan Skala, Türkiye’nin Ayvacık kıyılarına yaklaşık 12 km uzaklığında. Türkiye kıyılarından gecenin en zifiri karanlığında yola çıkmış olacaklar ki 110 dakikalık yolculuğun sonunda, günün ilk ışıkları ile Yunanistan’ın en büyük 2. Adası Midilli kıyılarına çıkabildiler. Sabah güneş doğarken karanlıkta salına salına gelen bota doğru koştum ve 16 kişilik bottan sevinçle inen 53 kişiyi görünce bir an için duraksadım. Islak halde kadınlar, çocuklar, yaşlılar ve gençler… Fotoğraf çekmeye başladıktan 2 dakika sonra arkamdan bir Sivil Toplum Kuruluşu olan Light House Relief gönüllüleri arabayla geldiler ve ıslanmış çocuk ve yaşlıları battaniyeye sardılar. Yunanistan’a çıkan mültecilerin heyecanlı halleri 15 dakika sonra polisin gelmesiyle son buldu. 4 yıldır bu bölgede çalışan polis memuru, sadece 1 saat önce, 70 metre ilerideki başka kıyıda 37 kişilik farklı bir mülteci botu ile uğraştığını söyledi.
MİDİLLİ’DE SIKIŞAN MÜLTECİLERİN ÇIĞLIĞI
Temmuz ve Ağustos aylarında, 13.000’den fazla insan Yunan kıyılarına indi, Eylül ayında ise bu yükseliş daha da tırmandı ve Eagen Boat Report’un raporuna göre sadece Eylül ayında 30 bin 381 kişi Türkiye’den Yunanistan’a geçti. 2019 yılı mayıs ayı ortasından itibaren Yunanistan’a deniz yoluyla ulaşan sığınmacıların sayısı son iki senenin üzerine çıktı. Yunan adalarına geçişteki rakamlar, AB ile Türkiye arasında imzalanarak Mart 2016’da yürülüğe giren anlaşmadan bu yana ilk kez bu sayıya ulaştı. Mülteci avukatı Liana Sparou, bu mülteci dalgalanması, Avrupa’nın yeni bir mülteci krizinin eşiğine geldiği ve bu krizle tekrardan yüzleşeceklerini dile getirerek, ‘’Avrupa’nın en önemli kaygısı, mülteci sorunu tekrar ortaya çıktı’’ diye ekliyor.
2015 yılında Avrupa’nın Türkiye ile imzaladığı mülteci geri kabul antlaşması doğrultusunda Türkiye’ye 6 milyar dolar para verildi. Bu antlaşmanın ardından Türkiye kendi sınır tedbirlerini artırarak Avrupa’ya geçmeye çalışan mülteci akımını durdurdu. Bu durum Avrupa’nın göç krizini büyük ölçüde kolaylaştırdı. Ancak bu ritim, Ağustos ayından bu yana değişti ve üç yıldan daha uzun bir süredir en yoğun ay olan Ege Denizi’nde yeni bir kitlesel göç dalgası başladı. 2015’teki mülteci krizinin zirvesinde, Suriye ve Irak’ta şiddetli savaşlar yaşanırken, 211.000 mülteci, 12.5 kilometrelik bir geçişi tek ayda yapmıştı.
Midilli adasının kuzeyinde görev yapan Yunan sahil güvenlikten bir personel ‘’Türkiye sınır güvenliğini bilinçli olarak gevşetti. Sadece sabah 8 ile öğlen 1 arasında devriye atıyorlar. Kaçakçılar da bunu biliyor ve günün geri kalan zamanında rahatlıkla insan kaçakçılığı yapabiliyorlar. Bu olay temmuz ayından hemen sonra başladı.’’ Dedi. Ayrıca eskiden Türk-Yunan sahil güvenlik ekipleri kaçakçılık üzerine ortak operasyonlar yapabildiklerini de anlattı.
Türkiye Cumhuriyeti Başkanı Recep Tayyip Erdoğan, temmuz ayında yaptığı açıklamada, Avrupa’nın, mülteci antlaşması için söz verdiği paranın bir kısmını hala Türkiye’ye vermediğini söylemişti. Bunun üzerine Erdoğan Batı’yı yine mülteciler üzerinden tehdit etti, “Kapıları açmak zorunda kalırız. Bu yükü sadece biz mi çekeceğiz? Misafir ettiğimiz sığınmacıların yükünün paylaşımı konusunda AB başta olmak üzere dünyadan olması gereken desteği alamadık. Almak için bunu yapmak zorunda kalabiliriz” dedi.
Erdoğan’ın açıklamaları ile birlikte Türkiye’nin mülteci politikası sert bir değişikliğe uğradı. 7 yıldır Türkiye’de bulunan Afganlar ve Suriyeliler birer birer ülkelerine deport edilmeye başlandı. ‘’Kitlesel Göçler’’ üzerine doktorası olan Mustafa Namal’a göre bu strateji, Türkiye’nin barındırdığı yabancıları başka ülkeye göç etmek zorunda bırakma politikası olarak değerlendiriliyor. Namal, ‘’4 milyona yakın Suriyeli mülteci, ve yüzbinlerce Afgan mülteci Türkiye’de yaşıyor. Türkiye’de başlayan deport (geri aide) olayları ve türk halkının sergilediği ayrılıkçı yaklaşımlar, hayatı yabancılar için olanaksız kılıyorsa ya da Türkiye, Avrupa’yı uzak tutma çabalarını gevşetirse, etki Avrupa için dramatik olabilir.’’ Dedi.
Avrupa’nın sınırı olarak görülen Yunanistan ise oldukça kaygılı. Türkiye’nin Avrupa’yı tehdidi sonucu mültecilerin adımını attığı ilk yer Yunanistan oluyor. Türkiye’ye olan yakın adaları, mülteciler için birkaç saatlik bot macerası sonrasında Avrupa’da bir yaşam hakkı elde edebilme şansı yaratıyor. Tabi bir çok mülteci Avrupa kıyılarına varmayı Avrupa’da bir yaşam gibi düşünürken, durum çok da düşündükleri gibi olmuyor. Yunanistan’ın Midilli, Sakız, Samos, Kos, Leros gibi adalarında Ortadoğulu mülteciler için kurulan mülteci kampları yer alıyor. Adalardan geçen mülteciler öncelikle bu adalarda ki kamplarda resmi işlemlerini yapmak zorundalar. Yoğun göç dalgasına yönelik kamp şartları geliştirilmediği için de ortaya hapishane gibi bir ortam çıkıyor. Yunan hükümeti de resmi prosüdürleri çok uzun bir zamana yayarak mülteci meselesini ana karaya taşımamak gibi bir politika izliyor. Her bir mültecinin adada ki işlemlerini tamamlama süresi ortalama 2 yılı buluyor.
Midilli Adası bu adalar arasında en fazla göç alan bölge. 3 bin kişilik kapasiteli Moria kampında 16 bin mülteci yaşıyor. Kamp Midilli merkezden uzak, Moria kasabasının yanında ki dağın eteklerine kurulmuş. Ama kapasitesini çok fazla aştığı için, kampın askeri bölgesi dışında ormanın içinde korsan bir kampta oluşmuş durumda. İnsanlara sadece bir çadır verilerek kampın dışında, ormanın içinde yaşamak zorunda bırakılıyor.
Moria kampının dışında ki yaşam ise bir insanın yaşaması için uygun bir ortamdan çok uzak.
Barınacak çadır bile zor bulunuyor. Çadırlarda ortalama 25-30 kişi kalıyor.
Sabah, öğle ve akşam yemekleri düzensizce veriliyor. Çoğu zaman yemek herkese yetmiyor. İnsanlara sabah bir kibrit kutusu peynir ve bir ekmek veriliyor. Öğle yemeği ise bir kase sıcak yemek (bezelye, nohut, fasulye) ve bir ekmek; akşam ise çoğu zaman ekmek ve bir kase çorba dağıtılıyor. İnsanlar yemek alabilmek için ortalama 3 saat sıra bekliyor. 17 aydır kampta yaşayan Afgan mülteci Abdullah Dadan, ‘’2 saat yemek sırası kamp bölgesinde çok alışıldık bir durum haline geldi. Artık önemli olan sırada beklemek değil, o kadar bekledikten sonra yemeğin bitmemesi. Son 2 aydır yemek çok çabuk bitiyor. Sıranın büyük bir kısmı yemek alamıyor.’’ Diyerek durumu özetliyor.
Kamp bölgesinde insanlar arasında çok fazla kavga olduğu iddia ediliyor. 1 yılını doldurmuş Suriyeli Ahmet ortamı anlatırken kendinden örnek veriyor; ‘’ben bir keresinde Somalililer ile kavga ettim. Kavga boyunca kimse ayırmadı ve ardından polise şikayet ettiğimde bana ‘’uslu dursaydın’’ diyerek başlarından sağdılar.’’ Diyerek kamp düzenini anlattı. Burada hayat nasıl diye sorduğumuzda hemen hemen herkes ‘’Neredeyse her akşam kavga çıkıyor ve insanlar yaralanıyor. Hiçbir zaman polisi göremezsiniz’’ ortak cevabını alıyoruz.
Kampta ki çocukların oyun alanı hiç yok. En büyük eğlenceleri yılanlar, böcekler, akrepler, ve sıçanlardan oluşmaktadır. Moria kampında hizmet veren MSF (Sınır Tanımayan Doktorlar) doktorlarından Max Récamier, ‘’Yazın zehirli hayvanlar tarafından ısırılan çocukların oranında büyük bir artış oldu. Ayrıca insanların bir çoğunun kronik hastalıkları var ve burada ki sağlık hizmetleri yetersiz. Avrupanın sağlık örgütleri buraya gelmesi gerekiyor.’’ Diyerek acil çağrıda bulundu.
Kamp haberini yapmak için Midilli adasına indiğim gün (24 Eylül 2019 saat: 06:45) sabah saatlerinde Moria kampından bir çocuğun öldüğü haberi geldi. Kampın hemen yanında şehir merkezine giden bir yol var ve bu yol yayalar tarafından da çok yoğun kullanılıyor. O yolda bir kamyonun altında kalarak hayatını kaybeden bir Afgan çocuğun haberi ile kampı ziyaret ettim. Kampa giderken de dikkatimi yolda ki kalabalık insanlar çekti. Kamptan bir yere giderken ya da gelirken kullandıkları yol, araçların arasından geçiyor. Ve o kalabalık ta çok dikkatli olmazsanız bir kişiye zarar verebilirsiniz.
Kampın genelinde çöp ve lağım kokusu hakim. Yüzlerce kişi tek bir duş kullanmaya zorlanıyor ve insan dışkısının kokusunu sürekli alıyorsunuz. İnsanların otobüse bindikleri durağın altından açık kanalizasyon geçiyor ve yağmurlu havalarda pislik kanalizasyondan taşıyor. Mülteciler otobüse binmek için lağımlı suya basmak zorunda kalıyor.
Aziz Emirutullah, 1 buçuk yıldır her geceyi, karısı, 2 yaşındaki oğlu ve 4 ve 11 yaşlarında iki kızıyla tertemiz tuttuğu küçük bir çadırın içinde başka 4 kişilik bir aile ile yaşıyor. Tüberküloz hastası olmasına rağmen toprağın üzerinde yatmak zorunda kalıyor. 1 buçuk yılda 22 kez doktora göründü ama her seferinde ‘’bol bol su iç’’ demekten başka bir tedavi yöntemi bulamadığını anlatıyor.
“Beklememiz hayatlarımızı köreltiyor. Bu şartlar altında yaşamak, yaşama sevincimi elimden aldı. Hayallerim ve çocuklarımın geleceği için düşündüğümden çok uzağım. Moria kampına geleceğimi bilseydim kesinlikle gelmezdim buralara” dedi ve zaman zaman öksüren bir sesle. “Hepimiz acı çekiyoruz.” Diyerek kendini ifade etti.
“Günün her yemek saatinde, yapılacak resmi işlemlerde, buradaki her şey için, sıraya girmeliyiz. Duşlar için, tuvaletleri kullanmak, yiyecek almak için, her gün 7 saat boyunca sıraya girmem gerekiyor, ”dedi 44 yaşındaki elektronik mühendisi Reza Kimino. Çocukları ile birlikte Türkiye’de 5 yıl yaşamış. Ramazan bayramının ilk gününde marketten eve giderken polisler tarafından durduruluyor ve İstanbul’da yaşama hakkı olmadığı için Suriye’ye geri iadesi yapılıyor. ‘’Beni kelepçeleyip, zorla bir kağıt imzalattılar ve İdlib’e gönderdiler. İdlib’de ne bir ev, ne bir akraba ne de bir tanıdık var. Zaten güvenli bölge de sayılmaz. Savaş hala devam ediyor. Ben de 3 gün boyunca geri ailemin yanına dönmeyi planladım. 2 bin dolar vererek kaçakçıların kazdıkları tünelleri kullandım ve Türkiye’ye girdim. İstanbul’a gidip aileme ulaştım ve 1 hafta sonra Yunanistan’a geldik. Hayatımda geçirdiğim en kötü bayramdı’’ diyerek yaşadıklarını anlatıyor.
4 aydır Moria kampında yaşayan Suriyeli Reza“Nerede olduğumuz önemli değil. Sadece yasal olarak bir yerde yaşamak, güvende olmak ve çocuklarımın okula gittiğini görmek istiyorum.” dedi.
Kampın kapasitesinin 5 katını çıkması, konaklama ve yer bulma sorunları oluşturuyor. Bir çok kişi dışarıda toprak üzerinde yatarken bir çok kişi de üst üste 3 konteynırlı bir ortamda kalabalık halde kalıyorlar. Böyle bir ortamda sık sık kazalar meydana geliyor.
29 Eylül 2019 Cumartesi günü kampın içindeki çok katlı bir konteynırın elektrik şartelinden çıkan yangın sonucu bir bebek ve bir Afgan kadın yanarak hayatını kaybetti. Uzun süren yangını mülteciler kendi imkanları ile söndürmeye çalıştı. Moria kampında çıkan yangına itfaiyenin ve polisin yavaş müdahale ettiği gerekçesiyle mültecilerin başlattığı protestolara polis, biber gazı ile müdahale etti. Kampta konuyla ilgili açıklama yapılmaksızın, bir çok uluslararası haber ajansı yangını Afgan mültecilerin çıkardığını ve polis ve itfaiyelerin olaya müdahale etmesini engellediklerini yazdılar. Konuyla ilgili kampta bulunan Afganlar bunun devlet propagandası ve tamamen yalandan ibaret bir suçlama olduğunu söyledi. Kampta yangın öğleden sonra 3:20 gibi başlamıştı ve polisle olan çatışma ise yangından sonra 17:10 sularında meydana geldi. Vahid Rehulyuni ise İngilizcesi sayesinde çıkan haberleri okuduğunu ve hepsinin bir devlet propagandası olduğunu söylüyor. ‘’Yunanistan bizi Türkiye’ye geri iade etmenin peşinde. Bu gibi durumlarda ‘’mülteciler rahat durmuyor’’ diyerek kamuoyu oluşturuyorlar. Bizi kötü gösterip anakaraya aldırmamaya çalışıyorlar. Gazeteciler de bunların ekmeğine bal sürüyor’’ diyerek haklarında yalan haber çıktığını söylüyor.
Avupa Birliği ile Türkiye arasında, 2016 yılının Mart ayında imzalanan Mülteci Geri Kabul Anlaşması gereğince, yasa dışı yollardan Yunanistan’a geçen göçmenler Türkiye’ye iade edilebiliyor. AB’de karşılığında Türkiye’ye mali yardım yapmayı taahhüt etmişti. Midilli’de ki Moria kampında mültecilerin 2-3 yılı aşkın bekleyişinin temel sebebini de uzmanlar buna bağlıyor. EUROPEAN Lawyers in Lesvos avukatlarından Aida Samani ‘’Yunanistan’ın burada ki amacı mültecileri güvenli bölge gösterdikleri Türkiye’ye iade etmek. Eğer Avrupa ile Türkiye arasında ki mülteci geri kabul antlaşması devam ederse, tüm Suriyeli, afgan, İranlı, Pakistanlı mültecileri Türkiye’ye geri gönderecekler. Bu çok büyük bir haksızlık. Bu insanlar Türkiye’de uzun yıllar yaşadı ve Avrupa’ya geldi. Çünkü Türkiye bu insanları ülkelerine geri gönderiyor. Türkiye kesinlikle mülteciler için güvenli bölge değil’’ diyerek kaygılarını dile getirdi.
Ankara 2019 yılında şu güne kadar, 32.000 Afgan’ı sınır dışı etti. 200 bine yakın Suriyeli de Türkiye’de, geri gönderilme korkusu yaşıyor.
Mülteci Kurtarma ekibinin kara merkezli gözlem ekibine liderlik eden Nick Sands-Robinson bölgedeki az sayıda Sivil Toplum Kuruluşlarından biri. Bir çok STK zaman geçtikçe bölgeden ayrılma kararı aldı. Nick ‘’Geride kalan STK’lar çok yoruldu. Mülteci krizi tekrar başladı ve hazırlıksız yakalandık. Biz yeni gönüllülerimizle yardıma koşabiliyoruz ama bir çok yardım kuruluşu bunalmış hissediyor. 4 yıldır burada yaşayan biri olarak bunu gözlemleyebiliyorum.’’ diyor.
20’ye yakın STK bölgede faaliyet gösteriyor. Bir çoğu kamp bölgesinin teknik işleri ile uğraşıyor. Sabah 10 civarında kampa gidip 16:00’a kadar çalışıyorlar. Ardından kamp bölgesine 15 kilometre uzaklığında Midilli merkeze gelerek bar ve cafelerde sosyalleşiyorlar. Gönüllülerin yaş ortalaması 19 ile 35 yaş arlığında. Bir çoğu sebebini söylemeksizin gazeteciler ile konuşmama kararı almış durumda. Geçmiş yıllarda bazı gazeteciler bu gönüllüler hakkında ‘’amaçları ilginç yaz tatili geçirmek ve sosyalleşmek’’ niyeti taşıdıklarını yazdılar.
Franziska Grillmeier midilli adasına bir buçuk yıl önce gelen bir araştırmacı. Moria kampında ki durumu anlattıktan sonra son 3 ayda oluşan mülteci artışının sebebini Türk sahil güvenliğinin kasıtlı olarak rahatlatıcı devriyelere bağlıyor. Grillmeier, ‘’Erdoğan’ın musluğu açıp kapatarak Avrupa’yı fidye tutma mücadelesi olarak görüyorum’’ dedi. Hollanda asıllı araştırmacı Grillmeier, popülist bir tepkiden korkan Almanya’nın, yasadışı deniz geçişlerini endişe ile izlediğini söylüyor.
Midilli adasının bir çok duvarında grafiti ile yazılmış ‘’no borders’’ yazısı görüyorsunuz. Boş bir duvara yazı yazan Afgan mülteci Muhammet’de ‘’NO BORDERS’’ yazmaya çalışıyor. Bir yandan gözleri sokağın başından geçecek polise bakarken bir yandan da hızlı hızlı duvara çiziyor. ‘’Niye hep aynısını yazıyorsunuz’’ diye sorduğumda, ‘’bu bizim en büyük çığlığımız’’ diyor ve duvara çizmeye devam ediyor.
Adada mültecileri istemeyen Ortodoks bir kitle var. Mültecilerin çıktığı plajlara büyük hac işaretleri koyarak mülteci istemediklerini dile getiriyorlar. Özellikle Midilli’nin karşısında ki Türkiye’ye ait Ayvalık ilçesine bakan kıyılarına büyük haçlar dikili. Bazı mülteciler bu durumdan rahatsız olmuşlar ki, sahildeki bu haçı kırmışlar. Ortodoks kilisesi de yerine çok daha büyük bir haç dikerek cevap verdi.
Moria kampında her geçen gün trajik hikayeler yaşanıyor. Kötü teknik şartlar, bürokrasi arasında sıkışmış binlerce insan, Avrupa’da artan mülteci rahatsızlıkları ve sürekli geride bırakmak zorunda kaldığı savaş bölgesindeki evine geri gönderilme korkusu ile insanlar uzun süredir yaşam mücadelesi veriyor. Bu mücadeleyi veren gençlerden birisi, 16 yaşındaki Nasır El-Rohman. Afganistan’da ki kendi eyaletindeki diğer 18 kişiyle birlikte sıkışık bir çadırda yaşıyor. Okulu bombalandıktan sonra 8 ay önce Afganistan’dan ayrıldı; Ailesini sadece bir aile üyesini kaçırmak için yeterli parası vardı, bu yüzden Nasır yalnız ülkesini terk etmek zorunda kaldı.
Yunanistan’a geldiğinden beri, yakın tarihli bir hava saldırısı sırasında koluna saplanan iki şarapnel yarası için tedavi görmedi.
Tedavi şartlarının çok kötü olduğunu anlatıyor: “Bana sadece sordular: Kaç yaşındasın, hasta mısın? Ve beni dışarıda bıraktılar.’’ diyerek çaresizliğini anlatırken zoraki gülümsüyor. Bunu bana anlatırken arkadaki duvarda ‘’They killed our dream’’ yazıyordu.
Yani ‘’onlar hayallerimizi öldürdü’’.