BOLD – Rusya’ya uyguladığı yaptırım ve ambargoların delinmesini istemeyen Avrupa Birliği ülkeleri, yaptırımlara katılmadığı ve Rusya ile ilişkilerini bu dönemde geliştirdiği için Türkiye’yi yakından takip ediyor.
Daha önce birçok kez AB yetkilisi Türkiye’yi bu konuda uyarmak için ziyaret etti. Son olarak AB’nin genişlemeden sorumlu üyesi Oliver Varhelyi’nin, Rusya’ya uygulanan yaptırımların delinmesi konusunu görüşmek üzere Türkiye’ye geleceği bildirildi. AB kaynaklarına göre bu ziyaret, yaptırımların delinmesi konusunda ‘ne kadar ciddi olduklarını iletmek’ amacıyla düzenlenecek.
Rusya’yı hedef alan yaptırımlarda sadece Birleşmiş Milletler kararlarına uyacağını açıklayan Türkiye, bu süreçte Rusya’yla ilişkilerini artırdı. Kısa süreliğine de olsa Rus ödeme sistemine 5 banka dahil oldu. Ancak ABD ve AB ülkelerinin baskısıyla bankalar bu sistemden çıktı.
Ancak bu süreçte Türkiye’de orantısız şekilde fazla sayıda Rus ortaklı şirket kuruldu. Türkiye, bir anda yaptırımları aşmak isteyen Rusların merkezi konumuna geldi. Eylülde Financial Times (FT) gazetesi ABD ve AB’nin, Rusya’nın yaptırımlardan kaçmak için Türkiye’yi kullandığı gerekçesiyle Türkiye üzerindeki baskıyı artırmak için hazırlandığını yazmıştı. ABD Hazine Bakanlığı’nın Rusya’yla ilişkilerde Türkiye’ye ‘yaptırım sopası’ gösteren mektubundan sonra geçtiğimiz haftalarda ABD’li yetkililer Ankara’ya gelerek yüz yüze görüşmelerle uyarılarını yinelemişti. Yaptırımlar konusunda Avrupalı yetkililerin de temasları hızlanmıştı. AB Komisyonu’nun Finansal İstikrar ve Sermaye Piyasaları Birliği Sorumlusu Mairead McGuinness’in ekim başında gerçekleştirdiği Türkiye ziyaretinde de yaptırımlar ele alınmıştı.
BBC Türkçe’nin haberine göre şimdi de AB’nin genişlemeden sorumlu üyesi Oliver Varhelyi, 26-28 Ekim günleri arasında Türkiye’de temaslarda bulunacak. Başta Türkiye olmak üzere AB’nin genişleme projesine mesafeli olmasıyla bilinen Varhelyi, göreve geldiği Aralık 2019’dan bu yana ikinci kez Türkiye’ye gidecek. Ancak bu ziyareti de genişleme gündemiyle ilgili olmayacak ve Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu da Afrika’da olduğu için siyasi konular da gündeme gelmeyecek.
Varhelyi’nin temaslarında öne çıkan iki konu Rusya’ya uygulanan yaptırımlar ve AB-Türkiye ekonomik iş birliği olacak. Genişleme komiseri, İstanbul’da iş dünyasının önde gelen üyeleri ile ve hükümetin ekonomi yönetimi ile görüşecek. Varhelyi, İçişleri Bakanı Süleyman Soylu ile birlikte sınır güvenliğine ilişkin konuları konuşmak için Van’da da incelemelerde bulunacak.
AB YAPTIRIMLAR KONUSUNDAKİ CİDDİYETİNİ İLETMEK İSTİYOR
AB kaynaklarına göre Brüksel, “Türkiye ile ilişkimizi bir dengeye oturtmamız gerekiyor. Bunun iki boyutu bulunuyor. Birincisi Türkiye ile var olan ekonomik ilişkimizin ne kadar önemli olduğu, diğeri ise Rusya’nın Ukrayna savaşını devam ettirmesine katkıda bulunacak şekilde yaptırımların delinmesine karşı elimizden ne geliyorsa yapacağımız konusunda ne kadar ciddi olduğumuzu iletmek” şeklinde özetlenebilecek bir söylem ve politika izliyor.
Kaynaklar “Rusya’ya uygulanan yaptırımların delinmesi konusu maalesef uzun süre gündemde kalacak gibi” değerlendirmesinde bulunurken, savaşın başladığı 24 Şubat’tan bu yana Türkiye ile Rusya arasında ciddi oranda artan ticarete dikkat çekiyor.
6 AĞUSTOS DÖNÜM NOKTASI OLDU
Brüksel’e göre, Türkiye’nin Rusya’yla ticari ilişkileri 6 Ağustos öncesi ve sonrası olarak ikiye ayrılıyor. 6 Ağustos’ta Türkiye ve Rusya cumhurbaşkanları, Soçi’de bir görüşme gerçekleştirmişler; ticaret ve ekonomi alanında iş birliğini derinleştirmek amacıyla içeriği açıklanmayan bir mutabakat muhtırası imzalamışlardı.
AB’li diplomatik kaynaklara göre, Türk şirketlerinin kâr amaçlı ve bireysel olarak Rus şirketleriyle giriştikleri iş birliği bu tarihten sonra ‘devlet politikasına’ dönüştü. Ticaret hacminin yüzde 100 oranında artmasına ek olarak 2022’de Türkiye’de 600’e yakın Rus şirketinin kurulması bu artan trafiği somut olarak gösteriyor. İstatistikler, 2021’de Türkiye’ye gelen Rus şirketi sayısının 60 civarında olduğuna işaret ediyor.
Merkez Bankası kayıtlarına göre kaynağı açıklanamayan (net hata noksan) 28,3 milyar dolar, Rus iş insanlarının sıklıkla Türkiye’de görülmesi de Brüksel’in kaygıları arasında. AB diplomatik kaynakları, 24 Şubat’tan sonra Rusya’dan Türk bankalarına ne kadar mevduat aktarıldığına ilişkin bilgilerinin olmadığını ama bunun ciddi oranlarda olduğunu sandıklarını belirtiyorlar.
ELEKTRONİK VE TEKNOLOJİK PARÇA TEMİNİ KAYGILANDIRIYO
AB’nin ekim başında onayladığı sekizinci yaptırım paketi, yaptırımları delen üçüncü ülke vatandaş ve kuruluşlarına da yaptırım uygulanmasını içerdiği için büyük önem taşıyor. Bu, AB için de ilk olma özelliğini taşıyor. Sekizinci yaptırım paketi, Rusya’nın askeri, endüstriyel ve teknolojik ürünlere ulaşmasını güçleştirmek, savunma ve güvenlikle ilgili sektörlerini geliştirmesini önlemek amacıyla yeni ihracat kısıtlaması getiriyor ve bu kapsamda kömür, kok kömürü, Rus silahlarında bulunan spesifik elektronik parçalar, havacılık sektöründe kullanılan teknik malzemeler ve bazı kimyasalların satışını yasaklıyor.
Rusya’nın hem AB hem de ABD yaptırımları nedeniyle birçok askeri ekipmanı ve silah sistemlerinde gereksinim duyduğu spesifik elektronik ve teknolojik parçalara ulaşım konusunda sıkıntı yaşadığı, Türkiye’yle artan ticaret kapsamında bu ürünlerinde gündeme gelebilecek olması Brüksel’i en çok kaygılandıran durum olarak değerlendiriliyor.
Birçok teknolojik ürünün çifte kullanım niteliğinin olması, Rusya’nın ithal listesinde yer alan bu parçaların silah sistemlerinde kullanılma olasılığı yaptırımların delinmesi anlamına da geliyor. Bu ürünleri satan ve satılmasında aracılık yapıp finansal iş birliğine giren Türk şirketleri açısından da bu tehlikeli bir durum yaratıyor. AB diplomatik kaynakları, sekizinci yaptırım paketinin uygulanmasının komplike olduğunu, bu konuda Türkiye’yle hem hükümet hem de özel sektör nezdinde iletişimi güçlendirmek istediklerini kaydediyorlar. Ankara da AB’yle bu konuda daha çok teknik görüşme ve bilgilendirme talebini Brüksel’e iletmiş durumda.